Menfi tespit davası ile ilgili olarak icra iflas kanunu (İKK) 72. Maddesinde herhangi bir tanımlama yapılmamıştır. Kanundaki düzenleme sadece, icra takibi dosyasında adı borçlu olarak geçenlerin, dava konusu borçla alakalarının bulunmadığını ispat edebilmek adına menfi tespit davası açabileceklerini belirtmiştir. Bu sebeple bu tür davalara yönelik olarak Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) 16. Maddede yer alan menfi tespit davası hükümleri uygulanmaktadır. Hem İKK hem de HMK 106 sayılı madde gereğince menfi tespit davası açabilmek için gereken şartlar,
- Davalı veya davacının güncel bir hukuki yararının olması
- Davaya konu edilen borç ile ilgili olarak genel mahkemelerde herhangi bir alacak veya itirazın iptali davasının açılmamış olması
- Davalı veya alacaklının davaya konu edilen borç ile ilgili olarak icra takibi başlatmış olması veya icra takibi başlatılacağına dair bir hukuki girişimin varlığının iddia edilmesidir.
Menfi Tespit Davası Nedir?
Menfi tespit davası, gerçekte var olmayan bir borç veya hukuki ilişki sebebiyle icra takibine uğramış veya uğraması muhtemel olan kişinin, davaya konu edilen borcun sahibi olmadığının tespiti için açtığı davadır. İcra İflas Kanunu 72. Madde ile düzenlenen menfi tespit davası hükümleri gereği, borç sebebiyle icra takibine uğrayanlar icra takibi sırasında veya takip sonrasında icraya konu edilen borcu ödemiş bile olsa, borcun kendisine ait olmadığı savıyla dava açma hakkına sahip bulunmaktadır.
İcra takibi sonucunda borcu icra tehdidi sebebiyle ödemiş olan kişi, borcun kendisiyle ilgili olmadığı iddiasıyla alacaklıya karşı istirdat davası açarak ödemiş olduğu paranın kendisine iadesini talep edebilir. Şartların oluşmuş olması halinde menfi tespit davalarının borçlu olduğu varsayılan tarafa sağladığı en önemli kolaylık, icra takibinin durdurulmasıdır. Ayrıca menfi tespit davası borçlu lehine sonuçlanırsa davada borçlu olarak zikredilen kişiye davaya konu edilen borç ile ilgili olarak yeni bir dava açılamaz ve icra takibi yapılamaz.
İcra Takibi Öncesi Açılan Davalarda Hukuki Yarar Şartı
Menfi tespit davası icra takibinden önce açılacaksa hukuk yararının tespiti için ilk şart, ödemekle yükümlü olunan borçla ilgili bir borç bildiriminin yapılmış olmasıdır. Bunun yanı sıra, kişiye herhangi bir borç yüklenmemiş olsa dahi, hukuken belirsiz ve riskli bir ilişkide bulunması durumunda da hukuk yararı olduğu kabul edilerek menfi tespit davası kabul görmektedir. Ayrıca borçlu olarak tanımlanan kişiye bir borç sebebiyle protesto veya ihtarname çekilmesi de kişinin lehine kanun yararı var şeklinde değerlendirilir.
İcra Takibi Sonrasında Açılan Davalarda Hukuki Yarar Şartı
İcra ile ilgili takip kesinleştikten sonra menfi tespit davası açabilmek için, icra takibine itiraz edilmemiş olması ve borçlu tarafından yapılan itiraz itirazın kaldırılması davası yoluyla kaldırılmış olması gerekir. İcra takipleri sonrasında borçlu kişi veya kişiler borca itiraz yoluyla takibi durdurma şansına sahiptir. Bu sebeple bu tür durumlarda hukukun yararından söz edilemez. Ayrıca borçlu aleyhine açılan icra takibi sonrası borcun ödenmiş olması sonrasında bir dava açılması söz konusu ise, bu dava menfi tespit değil istirdat davası hükümlerine göre ele alınacaktır.
Menfi Tespit Davası Nereye Açılır?
Menfi tespit davası görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Davanın nerede açılacağı ise davanın icra takibi başlatılmadan önce açılmış olmasına veyahut ta icra takibi başladıktan sonra açılmış olmasına göre değişebilmektedir. Hukuk Muhakemeleri Kanununun 6 ve devam maddelerinde yer alan hükümler gereğince icra takibinden önce açılan menfi tespit davası davalı tarafın dava açılan tarihteki ikamet ettiği yer mahkemesinde açılır. Dava icra takibi sonrasında açılmış ise, icra takibinin yapıldığı yerdeki mahkeme yetkili kılınmıştır.
Menfi tespit davaları bazı hallerde birçok farklı duruma göre farklı dava süreçlerini gerektiren bir hukuk süreci haline dönüşebilmektedir. Bu sebeple, dava hazırlık aşamaları da dahil olmak üzere icra iflas ve Hukuk Muhakemeleri kanununa vakıf bir avukat veya bir hukuk bürosundan destek alınması tavsiye edilmektedir. Aksi takdirde dava sürecinin doğru ve eksiksiz takip edilmemesi, ilerde telafisi mümkün olmayacak maddi ve manevi kayıplara yol açabilmektedir.
Menfi Tespit Davasından Çıkacak Hukuki Sonuçlar
Menfi tespit davası açan veya açmayı düşünenlerin çok büyük bir bölümü menfi tespit davası ne kadar sürer ve davalarda ne gibi sonuçlar alınır şeklinde araştırma yapmaktadır. Bu tür davalar açılacak olan dava türüne ve görevli mahkemenin iş yoğunluğuna göre değişkenlik gösterebilmektedir. Menfi tespit davalarında alacaklı tarafın haklı çıkması halinde hükmün kesinleşmesi beklenir. Hüküm kesinleştikten sonra ihtiyati tedbir sebebiyle alacağını vaktinde alamayan alacaklı taraf, mahkeme tarafından resen verilen kararla, davaya konu edilen borcun haricinde %20’sinden fazla olmamak kaydıyla tazminat almaya hak kazanır.
Davanın borçlu olarak gösterilen taraf lehine sonuçlanması halinde ise, borçlu aleyhine başlatılmış olan icra takibi durdurulur. Mahkeme kararı kesinleştiğinde kararın muhteviyatı kapsamında icra kısmen veya tamamen eski hale iade edilmektedir.
Borçlu olduğu savıyla icra takibine uğrayan taraf icra takibi başladıktan sonra itiraz etmez ya da, mahkemeye yapılan itirazın kabul görmemesi sebebiyle itirazın kaldırılması kararına istinaden borçlu olmadığı halde söz konusu borç miktarını ödemiş olabilir. Bu gibi durumlarda ödeme tarihinden sonraki 1 yıl içinde mahkemeye başvurmak suretiyle ödemiş olduğu paranın tamamının iadesini isteyebilir.
Menfi Tespit Davası İcrayı Durdurur Mu?
Menfi tespit davası kendiliğinde icrayı durdurmaz. Ancak mahkemeden icranın durdurulması talep edilebilmektedir. Mahkeme icranın durdurulması için bir teminat bedeli belirleyecek ve bu teminatın mahkemeye yatırılması halinde icra takibini durdurulmasına karar verecektir.
Menfi Tespit Davasında İspat Yükü Kime Ait?
Menfi tespit davalarında ispat yükü alacaklıdadır. Dolayısıyla alacaklı davalı ise dahi ispat yükü alacaklıdadır.
Menfi Tespit Davası Reddedilirse Ne Olur?
Menfi tespit davasının reddedilmesi halinde icra takibi devam edecek olup borç karar istinaf edilmemiş ise kesinleşecektir. İstinaf edilmiş olsa dahi alacaklının borcu tahsil etme yetkisi vardır. Yine davanın reddedilmesi halinde yargılama giderleri ve avukatlık ücreti davacı üzerine bırakılacaktır. Bu nedenle bir avukat ile çalışmak önem arzetmektedir.
Menfi Tespit Davası Hangi Harca Tabii?
Menfi tespit davaları kural olarak nispi harca tabidir. Dolayısı ile dava değeri üzerinden harç alınmaktadır.
Menfi Tespit Davası Açma Süresi Ne Kadardır?
Kural olarak menfi tespit davası açılması için kesin bir süre bulunmamakla beraber en geç borç ödenene kadar menfi tespit davası açılabilmektedir.
Menfi Tespit Davasında Teminat Zorunlu Mu?
Menfi tespit davalarının açılabilmesi için teminat yatırılması zorunlu değildir. Ancak salt takibin durdurulması talebi olması halinde mahkemece bir teminat bedeli belirlenerek takibin durdurulması talep edilebilmektedir.
Menfi Tespit Davasında Avukat Gerekli Mi?
Birçok dava çeşidinde avukat tutmak şartı olmamakla birlikte, menfi tespit davalarının yapısından kaynaklanan kendine has özellikleri vardır. Son derece hassas ve teknik davalar olan menfi tespit davaları, hata ve ihmal kabul etmez. Bu sebeple menfi tespit davası avukatı tarafından yürütülen dava süreçleri, müvekkil lehine birçok önemli katkı sağlamaktadır.
